Ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναζητεί εναλλακτικές επιλογές για να διαφοροποιήσει τον ενεργειακό εφοδιασμό της προκειμένου να μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, ιδιαίτερα μετά την επιδείνωση των σχέσεων της Δύσης με τη Ρωσία μετά την κρίση της Ουκρανίας.

Oι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας μπορούμε να υποθέσουμε ότι χαρακτηρίζονται από ένα παράδοξο: Οι δυο πλευρές δείχνουν πρόθυμες να εγκαταλείψουν την ενεργειακή σχέση τους. Όμως για να είμαστε πιο ειλικρινείς η σχέση τους είναι απόλυτα συμβιωτική. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι ο καλύτερος πελάτης καθιστώντας την τεράστια ευρωπαϊκή αγορά απαραίτητη για τη Ρωσία. Αναμφίβολα, προμηθευτές και αγοραστές δημιουργούν συνεχώς προφάσεις και επιχειρήματα που έχουν μόνο στόχο να αυξήσουν την επιρροή τους μέσα στην αγορά, δηλαδή να πετύχουν καλύτερους όρους.

Η Μόσχα συχνά απειλεί με αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου ή με κλείσιμο των στροφίγγων φυσικού αερίου προς την Ουκρανία. Η ΕΕ μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο μπορεί και πάλι να καταστεί όμηρος μιας νέας ενεργειακής διαμάχης Ρωσίας-Ουκρανίας (τον Ιανουάριο του 2006 η Ρωσία διέκοψε τη ροή φυσικού αερίου προς την Ουκρανία και αναπόφευκτα μειώθηκε και ο εφοδιασμός πολλών ευρωπαϊκών χωρών).

Η ΕΕ οφείλει στο πλαίσιο αυτό να εξετάσει άμεσα εναλλακτικές στρατηγικές για τη μείωση της ενεργειακής της εξάρτησης από τη Ρωσία. Τα αποθέματα φυσικού αερίου του Ισραήλ, της Κύπρου σε συνδυασμό με την Ελλάδα ως «διακομιστική χώρα» θεωρούνται μια ασφαλής επιλογή προσαρμοσμένη στις ευρωπαϊκές ενεργειακές απαιτήσεις.

Η ΕΕ εφοδιάζεται για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών από Ρωσία, Βόρεια Θάλασσα, Μάγρκεμπ, και Μέση Ανατολή. Οι δύο τελευταίες περιοχές εξακολουθούν να είναι ασταθείς εξαιτίας πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων και της ισλαμικής εξτρεμιστικής απειλής. Η οποιαδήποτε εναλλακτική λύση είναι ευπρόσδεκτη  υπό την προϋπόθεση ότι ευσταθεί σε οικονομικό επίπεδο. Τα κοιτάσματα του Ισραήλ και της Κύπρου είναι εύκολα προσβάσιμα στην Ευρώπη, όχι μόνο μέσω ενός δικτύου αγωγών αλλά και μέσω μεταφοράς πλοίων, ενός ευρωπαϊκού στόλου. Η ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ μπορεί να εγγυηθεί μια αδιάκοπη ροή φυσικού αερίου στην ΕΕ, δεδομένου ότι έχουν τη δυνατότητα να προστατέψουν τις ενεργειακές υποδομές.

Η Ελλάδα στον ενεργειακό χάρτη

Η Ελλάδα έχει μια μοναδική ευκαιρία να αναβαθμίσει το ενεργειακό προφίλ της τόσο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα ως «διακομιστική χώρα» όσο και σε μακροπρόθεσμο ως χώρα- παραγωγός ενέργειας.

Η συνεργασία Ελλάδας και Κύπρου δίνει ένα σημαντικό πλεονέκτημα στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. Η κυβέρνηση της Αθήνας έχει προτείνει έναn αγωγό τον Eastern Mediterranean Pipeline που θα μπορεί να μεταφέρει φυσικό αέριο από την Κύπρο και το Ισραήλ στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω Ελλάδας. Ο αγωγός θα έχει αρχική δυνατότητα μεταφοράς 8 δισ. κυβ. μέτρα φυσικού αερίου. Η αφετηρία του αγωγού θα είναι τα κοιτάσματα της Λεκάνης Λεβαντίνης ενώ ο τελικός προορισμός του τοποθετείται στις ακτές της Θεσπρωτίας, όπου και υπάρχει δυνατότητα διασύνδεσης με τον αγωγό IGI-Poseidon (ΠΟΣΕΙΔΩΝ) με τελικό προορισμό τις αγορές της Ευρώπης. Η φιλοσοφία πίσω από αυτόν τον αγωγό είναι απλή: Η ΕΕ απαιτεί αξιόπιστες, ασφαλείς και ευρωπαϊκές ενεργειακές πηγές.

Το μόνο θέμα που απομένει είναι η κυβέρνηση της Αθήνας να προχωρήσει στην υιοθέτηση μιας ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μέσα στο Αιγαίο. ΑΟΖ θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των εθνικών υδάτων μιας χώρας στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή.

Η Κύπρος, ο δεύτερος εταίρος, θέλει να διασφαλίσει ότι θα εξαγάγει κάποια από τα κοιτάσματα που θα προέρχονται από την «Αφροδίτη» το Οικόπεδο 12, που βρίσκεται στα ανοικτά της νότιας ακτής της χώρας και σε απόσταση 34 χλμ. δυτικά του ισραηλινού κοιτάσματος Λεβιάθαν. Οι προκαταρκτικές εκτιμώμενες ποσότητες φυσικού αερίου της Αφροδίτης κυμαίνονται από 3,6 τρισ. κυβικά πόδια έως 6 τρισ. κυβικά πόδια.

Το Ισραήλ, ο τρίτος εταίρος, έχει συνειδητοποιήσει τη σημασία της ανακάλυψης των 36 τρις. κυβικών ποδιών φυσικού αερίου στα ανοικτά των ακτών της Ανατολικής Μεσογείου, κυρίως στα οικόπεδα Ταμάρ και Λεβιάθαν. Το Ισραήλ είναι στενός σύμμαχος των ΗΠΑ, διαθέτει μια ισχυρή πολεμική αεροπορία και αναβαθμίζει το ναυτικό πολεμικό στόλο του.

Η προβληματική Τουρκία

Μια ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ υποβαθμίζει το γεωπολιτικό και ενεργειακό ρόλο της Τουρκίας και υπονομεύει τα εθνικά της συμφέροντα. Η κυβέρνηση της Άγκυρας προωθεί εδώ και αρκετό καιρό το προφίλ της χώρας ως αξιόπιστου ενεργειακού εταίρου που μπορεί να βοηθήσει στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ.

Ωστόσο, η Τουρκία δεν είναι παραγωγός ενέργειας και οι νοτιανατολικές ανατολικές επαρχίες και τα σύνορα της δεν δείχνου να είναι πολύ ασφαλή (εμφύλιος Συρίας, μαχητές PKK). Επιπλέον, οι πολιτικές του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν προκαλούν σοβαρές ανησυχίες σε ορισμένες κυβερνήσεις της Δύσης καθώς πολλές διακρίνουν σημεία ενός άκαμπτου οθωμανικού ιμπεριαλισμού. Παράλληλα η Τουρκία φλερτάρει συνεχώς με ισλαμιστές εξτρεμιστές Σουνίτες και έχει υιοθετήσει μια αντί-σημιτική ατζέντα. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τους γείτονές της βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο και με το Ισραήλ έχουν υποστεί σημαντικότατο ρήγμα. Δεδομένων των περιστάσεων, είναι πολύ δύσκολο να δούμε την Τουρκία και το Ισραήλ να επανέρχονται στην παλαιά τους συμμαχία καθώς η Άγκυρα υποστηρίζει τη Χαμάς και τους ισλαμιστές εξτρεμιστές σουνίτες στη Συρία.

Συμπεράσματα

Η Ελλάδα πρέπει να προσπαθήσει να αναβαθμίσει τον ενεργειακό της ρόλο ενισχύοντας τη συνεργασία με την Κύπρο και το Ισραήλ. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει άμεσα να συνειδητοποιήσουν ότι μια τριμερής ενεργειακή συνεργασία (Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ) εξυπηρετεί τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα στο μέτρο που η ΕΕ μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε κοιτάσματα φυσικού αερίου και σε νέους διόδους μεταφοράς του.

Θα ήταν συνετό για την ΕΕ να διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της. Η κυπριακή επιλογή στο πλαίσιο αυτό είναι λογικό να συνδυάζεται με ποσότητες φυσικού αερίου που παράγονται στο Ισραήλ και με μια μελλοντική παραγωγή κοιτασμάτων από την Ελλάδα. Τα πλεονεκτήματα είναι προφανή. Όμως γιατί αυτή η καθυστέρηση;