Φυσικό αέριο και ISIS αλλάζουν τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο

H ανατολική Μεσόγειος εξελίσσεται σε επίκεντρο διεθνών εξελίξεων εξαιτίας της ανακάλυψης ενεργειακών κοιτασμάτων και της ανάγκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναζητήσει εναλλακτικές για να περιορίσει την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της κυπριακής και της ισραηλινής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (AOZ) έχουν δημιουργήσει μια νέα ισορροπία δυνάμεων που εμπλέκει διεθνείς και περιφερειακές δυνάμεις.

Τρεις βασικοί παράμετροι αναμένεται να καθορίσουν τις γεωπολιτικές εξελίξεις της ανατολικής Μεσογείου: (α) η ανάγκη της ΕΕ να διαφοροποιήσει τις ενεργειακές πηγές εφοδιασμού της (β) οι αντιδράσεις που εγείρει η ηγεμονική και προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας και (γ) η απειλή της επέκτασης του Ισλαμικού Κράτους σε Ιράκ και Συρία (ISIS).

Ευρωπαϊκή Ένωση και διαφοροποίηση πηγών εφοδιασμών

Η ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια εξελίσσεται σε μια άμεση προτεραιότητα της ΕΕ μετά την κρίση της Ουκρανίας και τη στάση της Ρωσίας που οδήγησε στην απόσχιση της ρωσόφωνης Κριμαίας. Η Ευρώπη δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση να καταστεί για μια ακόμη φορά όμηρος μιας ενεργειακής κρίσης αν αποφασίσει η Μόσχα να κλείσει τις στρόφιγγες του φυσικού αέριου προς το Κίεβο.

Ωστόσο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας χαρακτηρίζονται από ένα παράδοξο: Οι δυο πλευρές δείχνουν πρόθυμες να εγκαταλείψουν την ενεργειακή σχέση τους. Όμως για να είμαστε πιο ειλικρινείς η σχέση τους φαίνεται να είναι απόλυτα συμβιωτική. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι ο καλύτερος πελάτης καθιστώντας την τεράστια ευρωπαϊκή αγορά απαραίτητη για τη Ρωσία.

Αναμφίβολα, προμηθευτές και αγοραστές δημιουργούν συνεχώς προφάσεις και επιχειρήματα που έχουν ως μόνο στόχο να αυξήσουν την επιρροή τους μέσα στην αγορά, δηλαδή να πετύχουν καλύτερους όρους
Η ΕΕ εφοδιάζεται για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών από Ρωσία, Βόρεια Θάλασσα, Μάγρκεμπ, και Μέση Ανατολή. Οι δύο τελευταίες περιοχές είναι ασταθείς εξαιτίας πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων καθώς και της ισλαμικής εξτρεμιστικής παρουσίας και απειλής.

Η οποιαδήποτε εναλλακτική λύση για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης είναι ευπρόσδεκτη υπό την προϋπόθεση ότι θα ευσταθεί σε οικονομικό επίπεδο και σε αυτό το πλαίσιο εμπίπτουν και τα κοιτάσματα του Ισραήλ και της Κύπρου. Είναι εύκολα προσβάσιμα στην Ευρώπη, όχι μόνο μέσω ενός δικτύου αγωγών αλλά και μέσω μεταφοράς πλοίων, ενός ευρωπαϊκού στόλου. Πρόσφατα οι Βρυξέλλες εκδήλωσαν σύμφωνα με το Βloomberg ενδιαφέρον για ενδεχόμενο αγωγό φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας, του αποκαλούμενου East Med Pipeline.

Τα βεβαιωμένα ενεργειακά κοιτάσματα σε Κύπρο και Ισραήλ ανέρχονται σε 800 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Τα κοιτάσματα της Αφροδίτης υπολογίζονται σε 127 δισ. κυβικά μέτρα, του Λεβιάθαν σε 450 δισ. κυβικά μέτρα και του Ταμάρ σε 223 δισ. κυβικά μέτρα. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου ενδέχεται να είναι ακόμα μεγαλύτερα καθώς η Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία σε μια μελέτη του 2010 υπολογίζει ότι η Ανατολική Μεσόγειο διαθέτει περίπου 3 τρισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Η περιοχή είναι ανεξερεύνητη και διεθνείς ενεργειακές εταιρίες διεξάγουν έρευνες, η κοινοπραξία ENI- KOGAS έχει ήδη ξεκινήσει τις έρευνες στο κοίτασμα Ονασαγόρας με το πλωτό γεωτρύπανο SAIPEM 10000 και το δεύτερο εξάμηνο του 2015 αναμένεται η πρώτη ερευνητική γεώτρηση της Total E & P Cyprus στα οικόπεδα 10 και 11 εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Μια νέα ανακάλυψη δείχνει και ένα νέο ισραηλινό κοίτασμα το «Royee», το οποίο εκτιμάται ότι περιέχει έως 9 δις κυβικά μέτρα μετά τη διενέργεια σεισμικών ερευνών σε θαλάσσια περιοχή, 150 χιλιόμετρα στα ανοιχτά των ισραηλινών ακτών. Συνεπώς δημιουργούνται προϋποθέσεις για την κάλυψη των ευρωπαϊκών ενεργειακών αναγκών είτε μέσω αγωγού είτε μέσω μεταφοράς πλοίων.

Μια ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ μπορεί να εγγυηθεί μια αδιάκοπη ροή φυσικού αερίου στην ΕΕ, δεδομένου ότι Ελλάδα και Ισραήλ έχουν τη δυνατότητα να προστατέψουν και τις ενεργειακές υποδομές της ανατολικής Μεσογείου.

Οι τουρκικοί λεονταρισμοί

Η Τουρκία από την πλευρά της επιθυμεί πάση θυσία να έχει ρόλο στη διαχείριση των θαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο για περιορίσει την ενεργειακή της εξάρτηση από Ρωσία και Ιράν και να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες της για να καταστεί ενεργειακός κόμβος Δύσης και Ανατολής.

Η κυβέρνηση της Άγκυρας θέλει να διοχετευτεί το κυπριακό αέριο στην Ευρώπη μέσω αγωγών που θα διέρχονται από το έδαφος της. Επιδιώκει να κατασκευαστεί ένας αγωγός Ισραήλ – Τουρκίας και ένας αγωγός Ισραήλ – Αιγύπτου και Διώρυγας Σουέζ για να διοχετεύσει το φυσικό αέριο του Ισραήλ αλλά και της κυπριακής ΑΟΖ προς την Τουρκία στον Βορρά και προς το Σουέζ στο νότο για τις αγορές της Ασίας.

Η Άγκυρα εφαρμόζει μια ηγεμονική και επεκτατική πολιτική με στόχο τον έλεγχο των ενεργειακών αποθεμάτων της κυπριακής ΑΟΖ. Ωστόσο η Τουρκία παραμένει προβλέψιμη καθώς οι παραβιάσεις της κυπριακής αλλά και της ελληνικής εδαφικής επικράτειας αποτελούν πάγια τακτική της. Θα χρησιμοποιήσει τη δικαιολογία ότι και οι τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα διαχείρισης των ενεργειακών αποθεμάτων για να εισχωρήσει πολιτικό-στρατιωτικά στην κυπριακή ΑΟΖ. Παράλληλα η αποστολή του σεισμογραφικού πλοίου Μπαρμπαρος θεωρήθηκε και μια κίνηση άσκησης πίεσης στην κυβέρνηση της Λευκωσίας για να αποδεχτεί μια διζωνική δικοινοτική λύση για τη μεγαλόνησο.

Σύμφωνα με αναλυτές καθοριστικό σημείο για τις επόμενες κινήσεις της Τουρκίας  αναμένεται να είναι η 6η Απριλίου, ημερομηνία λήξης της NAVTEX που έχει εκδώσει η κυβέρνηση της Άγκυρας για παράνομες έρευνες εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Η κυπριακή εφημερίδα Φιλελεύθερος επικαλούμενη ξένες διπλωματικές πηγές αναφέρει ότι μη ανανέωση της NAVTEX θα εξαρτηθεί πρωτίστως από το βαθμό που θα ικανοποιηθούν οι προσδοκίες της Άγκυρας και ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

Η Τουρκία δεν απειλεί μόνο την Κύπρο αλλά το Ισραήλ και την Αίγυπτο καθώς υποστηρίζει τους ισλαμιστές εξτρεμιστές μαχητές στον εμφύλιο της Συρίας και έχει επενδύσει στην ενίσχυση και ανάδειξη των ισλαμικών σουνιτικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν και ο πρωθυπουργός του Αχμέτ Νταβούτογλου προωθούν μια παν-ισλαμική ατζέντα στη Μέση Ανατολή γεγονός που σύμφωνα με αναλυτές αποδεικνύεται από τη σχέση του ισλαμικού κυβερνών Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) με το μουσουλμανικό κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και την τουρκική στήριξη προς τους ισλαμιστές εξτρεμιστές μαχητές της Συρίας. Ο τούρκος ακαδημαϊκός Μπελουλ Οζκάν, του Πανεπιστημίου Μαρμαρά μελέτησε, σύμφωνα με την Jerusalem Post περίπου 300 άρθρα του Νταβούτογλου ως πανεπιστημιακού (πριν ασχοληθεί με την πολιτική) που όμως δεν είχαν μεταφραστεί ποτέ. Το συμπέρασμα του δείχνει ότι πρωθυπουργός Νταβούτογλου πιστεύει ότι η Τουρκία έχει την ιστορική αποστολή να αναβιώσει και να καθοδηγήσει ένα σουνίτικο τρίγωνο που θα εκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ασία. Κατά μια έννοια το Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS) έχει κλέψει το όραμα για τη δημιουργία ενός χαλιφάτου από το Νταβούτογλου.

Επιπλέον το ISIS και η Τουρκία έχουν αναπτύξει σύμφωνα με διεθνή δημοσιεύματα μια ιδιότυπη σχέση μέσα από τον εμφύλιο της Συρίας. Το ISIS έχει πουλήσει σύμφωνα με μαρτυρία του τούρκου βουλευτή Αλί Εντίμπογλου του αντιπολιτευτικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) στην ιστοσελίδα αναλυσεων Al- Monitor, λαθραίο συριακό πετρέλαιο στην Τουρκία αξίας 800 εκατ.

Το ΙSIS απειλεί την ανατολική Μεσόγειο

Η ανατολική Μεσόγειο απειλείται από την επέκταση του Ισλαμικού Κράτους σε Ιράκ και Συρία (ISIS) ένα ενδεχόμενο που προκαλεί έντονες ανησυχίες σε ΗΠΑ, Ισραήλ καθώς και σε Ρωσία – ανήκει στο στρατόπεδο του σύριου προέδρου Μπασάρ Ασαντ. Το γεγονός ότι οι ισλαμιστές εξτρεμιστές μαχητές επέκτειναν την δράση τους, με τρόπο πειρατικό και στην θάλασσα της νοτιοανατολικής Μεσογείου δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Στην επιχείρηση που διεξήγαγαν στις 12 Νοεμβρίου 2014 παγίδευσαν πυραυλοφόρο αιγυπτιακή φρεγάτα με τέχνασμα. Σύμφωνα με το ΡΙΚ ένα από τα τέσσερα ψαροκάικα στα οποία επέβαιναν οι αντάρτες της οργάνωσης Ανσάρ Μπαύτ Αλ Μαγκντίς παρακλάδι του ISIS εξέπεμψε σήμα εκτάκτου ανάγκης SOS στο οποίο ανταποκρίθηκε η αιγυπτιακή φρεγάτα.

Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής 70 χιλιόμετρα από τις αιγυπτιακές ακτές, τραυματίστηκαν πέντε αιγύπτιοι και μετά από ανταλλαγή πληροφοριών συνεπλάκη και το πολεμικό ναυτικό του Ισραήλ εξαπολύοντας μεγάλης κλίμακας επιχείρηση. Οι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν οκτώ ισλαμιστές, κατέστρεψαν τέσσερα από τα ταχύπλοα σκάφη τους και συνέλαβαν 32 πειρατές οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε φυλακές υψηλής ασφαλείας.

Το κρούσμα της ισλαμικής πειρατείας θέτει νέους κανόνες στην αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, ενώ μετά από πολλές δεκαετίες το ενδεχόμενο πειρατικών επιθέσεων ακόμη και σε πολεμικά πλοία αποτελεί τη νέα πραγματικότητα στη Μεσόγειο την οποία οι ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή θα πρέπει να λάβουν υπόψη στα επιχειρησιακά τους σχέδια.

Συμπεράσματα

Η ανακάλυψη των ενεργειακών κοιτασμάτων έχει δημιουργήσει νέα γεωπολιτικά δεδομένα στην ανατολική Μεσόγειο που ευνοεί την ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ όπου υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις μπορεί να περιορίσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Οι εξελίξεις φαίνεται να απομονώνουν την Τουρκία, που έχει μια πάγια ηγεμονική συμπεριφορά και τη λανθάνουσα αντίληψη ότι είναι «ισόβιος χωροφύλακας» της ανατολικής Ευρώπης. Επιπλέον η ιδιότυπη σχέση της κυβέρνησης της Άγκυρας με το Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS) αποτελεί ένα σημαντικό πλήγμα στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος, ΗΠΑ δεν επιθυμούν η ανατολική Μεσόγειο να «αλωθεί» από ισλαμιστές εξτρεμιστές και να τεθούν σε κίνδυνο τα ενεργειακά αποθέματα της. Η Ουάσινγκτον γνωρίζει ότι η Άγκυρα υπό άλλες προϋποθέσεις θα μπορούσε να διαδραματίσει ρόλο στην καταπολέμηση των ισλαμιστών εξτρεμιστών, αλλά από τη στιγμή που τους υποστηρίζει έχει χάσει πλέον της αξιοπιστία της. Το Ισραήλ από την πλευρά του έστειλε ένα σαφές μήνυμα στην Άγκυρα με τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων με την Κύπρο. Την ίδια τακτική ακολούθησε και η Ρωσία όπου και εκείνη πραγματοποίησε ναυτικές ασκήσεις σε περιοχή της κυπριακής ΑΟΖ.

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις που υφίστανται στη νοτιανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή ευνοούν τη δημιουργία ενός αντί-τουρκικού άξονα. Η Τουρκία σύμφωνα με μια ανάλυση του Gatestone Institute με τίτλο «Erdogan’s Book Defeat» απομονώνεται και «έχει σε όλη τη Μέση Ανατολή απομείνει με δύο μόνο συμμάχους, το Κατάρ που μοιάζει περισσότερο με οικογενειακό πρατήριο βενζίνης παρά με χώρα και τη Χαμάς, μια τρομοκρατική οργάνωση. Απέναντι σε αυτούς η Τουρκία έχει εναντίον της το Ιράν, το Ιράκ, την Συρία, τον Λίβανο, την Ιορδανία, το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο, την Κύπρο, την Τυνησία, το Μαρόκο, την Αλγερία και μερίδα των αντιμαχόμενων ομάδων της Λιβύης».