Οι νέες προκλήσεις για την παγκόσμια ασφάλεια και ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών

Συνέντευξη στον Δημήτρη Γιαννακόπουλο

Eίναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ένα ψυχροπολεμικό απομεινάρι και οι μηχανισμοί του ξεπερασμένοι στο σημερινό πολυπολικό κόσμο; Η Najiba Mustafayeva, υποψήφια Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου, αναλύτρια στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών (SAM), υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, μιλάει στο Modern Diplomacy για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν στην αποτελεσματικότητα του Διεθνούς Οργανισμού προκειμένου να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις. Επίσης εξηγεί τη συμβολή του Αζερμπαϊτζάν στην περιφερειακή και παγκόσμια ασφάλεια.

Πιστεύετε πως είναι απαραίτητη η μεταρρύθμιση του ΟΗΕ προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις ασφαλείας;

Οι σύγχρονες διεθνείς σχέσεις μετά το Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν χαρακτηριστεί από τον αυξανόμενο ρόλο των διεθνών οργανισμών που ενεργούν ως μηχανισμοί ρύθμισης των διεθνών υποθέσεων. Όντας το πιο αντιπροσωπευτικό φόρουμ είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, που δεν κατέχει απλά μια κεντρική θέση στο σύστημα των διεθνών οργανισμών, αλλά διαδραματίζει παράλληλα ένα κρίσιμο ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις, ενώ ο καταστατικός χάρτης είναι το θεμέλιο του σύγχρονου διεθνούς δικαίου, ένα είδος παγκοσμίως αποδεκτού κώδικα δεοντολογίας των μελών και τις σχέσεών τους.

Ο κόσμος αλλάζει, και ο ΟΗΕ έχει να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις, οι οποίες απαιτούν τη βελτίωση των παλαιών και τη δημιουργία νέων μηχανισμών. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν, ο ΟΗΕ δεν υφίσταται ως ένα στατικό μνημείο των προσδοκιών μιας άλλης εποχής, αλλά μπορεί να αλλάζει και να βελτιώνεται, αν και ατελής όπως όλα τα ανθρώπινα δημιουργήματα. Η προσαρμογή στο διεθνές πολιτικό τοπίο γίνεται αίτημα της εποχής. Εννοιολογικά ερωτήματα όπως ποιές θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες του Οργανισμού στη σύγχρονη εποχή, εκ των οποίων οι λειτουργίες που μπορούν να ανατεθούν σε περιφερειακούς οργανισμούς ή συνασπισμούς κρατών, ποιες είναι οι προϋποθέσεις και τα όρια της παρέμβασης του ΟΗΕ στις εσωτερικές υποθέσεις κυρίαρχων κρατών, κ.λπ. γίνονται επίκαιρα. Με άλλα λόγια, όλα αυτά σημαίνουν την ανάγκη για μια δραματική μεταρρύθμιση των Ηνωμένων Εθνών.

Η δομή του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι απομεινάρι του Ψυχρού Πολέμου και ως εκ τούτου, ξεπερασμένη. Θα ήθελα την γνώμη σας.

Διεθνείς πολιτικοί αναλυτές χρησιμοποιούν συχνά αυτή τη λέξη αναφερόμενοι στην απουσία δραστηριότητας και εναρμονισμού στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο ρόλος του ΟΗΕ, ως ο μόνος διεθνής οργανισμός ικανός να επιλύσει τα προβλήματα της διεθνούς ασφάλειας σε έναν πολυπολικό κόσμο, θα πρέπει να ενισχυθεί. Η αρμοδιότητα των Ηνωμένων Εθνών, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων. Επιπλέον, επί του παρόντος, δεν υπάρχει πραγματικά εναλλακτική λύση -οι άλλοι διεθνείς οργανισμοί δρουν συμπληρωματικά.

Η μεταρρύθμιση κρίνεται απαραίτητη, ειδικά σήμερα, με την επιδείνωση των υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων διεθνών συγκρούσεων, την απειλή της διεθνούς τρομοκρατίας, την ενδυνάμωση της Αλ-Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους, καθώς και τις μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προφανώς ο κύριος στόχος αυτής της αναμόρφωσης θα πρέπει να είναι η μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας, δηλαδή η αύξηση των μόνιμων μελών, η βελτίωση των μεθόδων και των μηχανισμών που χρησιμοποιεί το Συμβούλιο και ο τρόπος επιβολής κυρώσεων. Ένας από τους κύριους λόγους αναποτελεσματικότητας του Συμβουλίου, έγκειται στην αδυναμία και την απροθυμία -σε ορισμένες περιπτώσεις- να διασφαλίσει την εφαρμογή των ψηφισμάτων του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κρίση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν που αφορά το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Το 1993, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε 4 ψηφίσματα (ΝΝ 822, 853, 874, 884) αντιδρώντας στην ένοπλη κατάληψη των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν. Σε αυτά τα ψηφίσματα επαναβεβαιώθηκε η κυριότητα της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, ζητώντας την άμεση παύση των εχθροπραξιών, την άμεση και άνευ όρων αποχώρηση όλων των κατοχικών δυνάμεων από όλες τις κατεχόμενες περιοχές της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, επιστροφή των προσφύγων και των εκτοπισμένων στις κατοικίες τους. Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, είναι προφανές ότι οι ενέργειες της Αρμενίας θα πρέπει να θεωρηθούν ως παραβίαση των θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου.

Τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είναι νομικά δεσμευτικά για όλα τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών (άρθρα 25, 48 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών). Είναι οριστικά και δεν μπορεί να ασκηθεί έφεση. Ωστόσο, μέχρι σήμερα οι Αρμενικές στρατιωτικές δυνάμεις δεν τήρησαν τα εν λόγω ψηφίσματα και συνεχίζουν την κατοχή των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν.

Είναι τα Ηνωμένα Έθνη ένα φόρουμ αντικρουόμενων εθνικών συμφερόντων ή ένα φόρουμ συνεργασίας;

Αυτό που είναι σημαντικό και χαρακτηρίζει τις δραστηριότητες του ΟΗΕ, είναι ότι αποδεικνύει τη σημασία της επίλυσης των παγκόσμιων προβλημάτων μέσω της πολυμερούς διπλωματίας. Και αυτό είναι απολύτως φυσικό, διότι οι απαντήσεις στις παγκόσμιες προκλήσεις και απειλές μπορεί να είναι κοινές. Μόνο αυτή η προσέγγιση, η οποία βασίζεται σε μια στέρεη βάση του διεθνούς δικαίου μπορεί να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας ανάπτυξης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Αυτό σημαίνει ενίσχυση του κεντρικού ρόλου του ΟΗΕ ως παγκόσμια οργάνωση σε όλους τους τομείς της διεθνούς ζωής.

Οπωσδήποτε όμως, οι προτάσεις για τη βελτίωση των μηχανισμών του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης του βέτο από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, δεν θα έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα αν οι παγκόσμιες δυνάμεις δεν εγκαταλείψουν την πολιτική των δυο μέτρων και δυο σταθμών που επικρατούν σήμερα στις διεθνείς σχέσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, ο ΟΗΕ θα υποβαθμιστεί σε ρόλο παρατηρητή- βοηθού των μεγάλων δυνάμεων που επιβάλουν λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα, με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα και τα οφέλη που προκύπτουν. Σε περίπτωση ενός τέτοιου σεναρίου, η διεθνής κοινότητα κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο των μοχλών της παγκόσμιας διακυβέρνησης, και την ικανότητα να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις και απειλές του 21ου αιώνα.

Το Αζερμπαϊτζάν διαδραματίζει ζωτικό ρόλο για τη σταθερότητα στην Κεντρική Ασία. Ποια είναι η συμβολή του στην περιφερειακή ασφάλεια και την παγκόσμια ειρήνη;

Όπως γνωρίζετε, την τελευταία δεκαετία έγιναν σημαντικές αλλαγές στο Αζερμπαϊτζάν, που γνώρισε αξιοσημείωτη ανάπτυξη, όπως και η περιοχή του Νοτίου Καυκάσου στο σύνολό της. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 υπήρχε ένα περιορισμένο ενδιαφέρον για το Αζερμπαϊτζάν και την ευρύτερη περιοχή, και αφορούσε κυρίως το πετρέλαιο, τις συγκρούσεις και την οικονομική κατάρρευση. Ωστόσο, αρχής γενομένης από την προεδρία του εθνικού ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν Χεϊντάρ Αλίγιεφ, αυτή η κατάσταση άλλαξε. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του και χάρη στις κολοσσιαίες προσπάθειες και την επιδέξια πολιτική του, το Αζερμπαϊτζάν μετατράπηκε από μια άγνωστη μετα-σοβιετική χώρα με κατεστραμμένη οικονομία σε έναν αξιόπιστο και επιθυμητό εταίρο για τις περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις. Η εσωτερική πολιτική κατάσταση σταθεροποιήθηκε, αποκαταστάθηκε το κράτους δικαίου, ξεκίνησε μια κοινωνική, πολιτική και οικονομική διαδικασία εκσυγχρονισμού και τέθηκαν γερά θεμέλια για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη.

Στην τρέχουσα περίοδο υπό την ηγεσία του Προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο οποίος συνέχισε τη στρατηγική που δρομολόγησε ο Χεϊντάρ Αλίγιεφ, το Αζερμπαϊτζάν γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό σε όλους τους τομείς της δημόσιας πολιτικής. Τα βασικά στοιχεία της στρατηγικής αυτής ήταν η ανάπτυξη ενός δημοκρατικού πολιτεύματος και της κοινωνικής-οικονομικής προόδου για τη διασφάλιση της ευημερίας του λαού του Αζερμπαϊτζάν, μια ισορροπημένη εξωτερική πολιτική, που βασίζεται σε αμοιβαία επωφελείς διαδικασίες για την αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.

Παρά την εντυπωσιακή κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και τις επιδόσεις της εξωτερικής πολιτικής του Αζερμπαϊτζάν, η κυριότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η χώρα, παραμένει η συνεχιζόμενη κατοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και επτά γειτονικών περιοχών -το 20% του διεθνώς αναγνωρισμένου εδάφους του Αζερμπαϊτζάν – που έχει δημιουργήσει περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένους Αζέρους πολίτες. Η Αρμενία συνεχίζει να αγνοεί όλα τα διεθνή έγγραφα και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ που ζητούν την απόσυρση των δυνάμεων κατοχής. Παρά τη στρατιωτική ικανότητα και ετοιμότητα που επιτρέπει στη χώρα να αποκαταστήσει μονομερώς την εδαφική της ακεραιότητα, το Αζερμπαϊτζάν εξακολουθεί να προσβλέπει σε μια ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης και προσφέρει στην αρμενική κοινότητα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ την υψηλότερη δυνατή αυτονομία εντός των κρατικών συνόρων του Αζερμπαϊτζάν.

Η Αρμενική επιθετικότητα είναι η πιο σοβαρή απειλή για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στο Νότιο Καύκασο, ενώ οι εδαφικές της διεκδικήσεις δεν περιορίζονται μόνο στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά αφορούν περιοχές της Τουρκίας και της Γεωργίας. Αν η Αρμενία δεν είναι έτοιμη να ακολουθήσει μια εποικοδομητική στάση στις σχέσεις της με τα γειτονικά κράτη, η περιφερειακή ολοκλήρωση παραμένει αδύνατη. Επίσης, θα πρέπει να καταλάβει ότι είναι αδύνατο για οποιοδήποτε κράτος η επίτευξη της ευημερίας, ενώ παραμένει στην απομόνωση.

Υπάρχουν κάποιοι «παγωμένες» συγκρούσεις στον κόσμο. Θα μπορούσε η διαμάχη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να χαρακτηριστεί ως τέτοια;

Παρά το γεγονός ότι διάφοροι διεθνείς οργανισμοί αναφέρονται στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως «παγωμένη σύγκρουση», δεδομένου ότι η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός ισχύει από το 1994, από καιρό σε καιρό αυτή η συμφωνία έχει παραβιαστεί βάναυσα από τις αρμενικές δυνάμεις κατοχής οδηγώντας σε απώλειες και τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Με άλλα λόγια, αν και δεν υπάρχουν ενεργές στρατιωτικές επιχειρήσεις και κατοχή νέων εδαφών η σύγκρουση δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ως «παγωμένη».

Πηγή:  Modern Diplomacy