H Μέση Ανατολή και οι νέες γεωπολιτικές ισορροπίες

Βουτηγμένος στη μισαλλοδοξία ο ενεργειακός χάρτης

Το ιστορικό βίας και αίματος της Μέσης Ανατολής κάνει ακόμα πιο δύσκολη την επίλυση των εθνοτικών και θρησκευτικών συγκρούσεων που αναμφίβολα επηρεάζουν και το διεθνές σύστημα ασφαλείας. Η Μέση Ανατολή έχει σημαντική γεωστρατηγική σημασία, είναι πλούσια σε ενεργειακά κοιτάσματα και συνεισφέρει στον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Η ισορροπία δυνάμεων φαίνεται να αλλάζει εξαιτίας της επέκτασης του ισλαμικού φονταμενταλισμού που: διαμελίζει το Ιράκ, κλιμακώνει τον εμφύλιο της Συρίας και δημιουργεί νέα δεδομένα στην ισραηλινό- παλαιστινιακή διένεξη.

Η εξτρεμιστική οργάνωση Ισλαμικό Κράτος που έχει καταλάβει αρκετές περιοχές του Ιράκ αποτελεί κοινή απειλή για ΗΠΑ, Ισραήλ, Αίγυπτο, τα φίλο-δυτικά αραβικά καθεστώτα αλλά και για το Ιράν. Η απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα να παρατείνει τις διαπραγματεύσεις με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα για ακόμα τέσσερις μήνες υποδηλώνει ότι η Ουάσινγκτον δεν επιθυμεί εκτροχιασμό των ειρηνευτικών συνομιλιών.

H αμερικάνικη στρατηγική

Η αμερικανική στρατηγική στη Μέση Ανατολή εμφανίζεται θέλει ένα σιϊτικο Ιράν συνεργάσιμο με τη διεθνή κοινότητα. Η Τεχεράνη έχει αποδείξει ότι έχει τη δυνατότητα να συγκρατήσει τους σουνίτες εξτρεμιστές ισλαμιστές αφού μπορεί να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις σε περιοχές που οι ΗΠΑ δεν διανοούνται να το πράξουν. Το Ιράν κατάφερε να διασώσει τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ Ασαντ (διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη) από τους εξτρεμιστές ισλαμιστές που υπερισχύουν των σουνιτών σύριων ανταρτών και έχουν δημιουργήσει «κράτος εν κράτη» μέσα στη χώρα. Η διπλωματική προσέγγιση Ουάσινγκτον και Τεχεράνης ευνοείται και από τις εξελίξεις στην ουκρανική κρίση. Η Μόσχας επικρίνεται από τη Δύση επειδή προσφέρει στήριξη στους ρωσόφωνους αντάρτες που μάχονται για απόσχιση από το Κίεβο.

Ενδεχόμενη ομαλοποίηση των σχέσεων ΗΠΑ και Ιράν θα εξυπηρετήσει και τα ενεργειακά συμφέροντα της Ευρώπης που επιδιώκει να μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η θέση της Τεχεράνης ενισχύεται από την ουκρανική κρίση διότι μπορεί να διαμορφώσει τη μελλοντική αγορά ενεργείας και να βοηθήσει την Ευρώπη να διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της. Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι η χώρα τους μπορεί να εξάγει φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω αγωγών ή με τη μορφή Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG). Η Τεχεράνη έχει προτείνει τρεις εναλλακτικούς αγωγούς: o πρώτος να διέρχεται από την Τουρκία, ο δεύτερος να έχει διαδρομή Ιράκ, Συρία και Λίβανο και ο τρίτος να διασχίζει Αρμενία, Γεωργία και να περνάει κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα.

Απομονωμένη

Η απειλή του ισλαμικού φονταμενταλισμού επηρεάζει και τις εξελίξεις στην ισραηλινό- παλαιστινιακή διένεξη. Η νέα αιματοχυσία της Γάζας φαίνεται να αφήνει ασυγκίνητες τις αραβικές χώρες καθώς δεν έχουν εκφράσει σε αντίθεση με το παρελθόν διπλωματική υποστήριξη προς την παλαιστινιακή Χαμάς. Οι αραβικές κυβερνήσεις κατηγορούνται, σύμφωνα με τους The New York Times, από υποστηρικτές των Παλαιστίνιων, ότι επέδειξαν ασυνάρτητη αντίδραση και αναποφασιστικότητα και ότι σε ορισμένες περιπτώσεις παρείχαν και κάλυψη για τις ισραηλινές επιδρομές. Η ιδεολογία της Χαμάς την απομονώνει σε συνδυασμό με την ενδυνάμωση των εξτρεμιστών ισλαμιστών στην ευρύτερη περιοχή καθώς φοβίζει τα αραβικά κράτη που βλέπουν τις ειρηνευτικές συνομιλίες για το Παλαιστινιακό να πέφτουν στο κενό.

Συνεργασίες ανάσχεσης

Το Ισραήλ διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα για να εξολοθρεύσει τις στρατιωτικές υποδομές της Χαμάς χωρίς όμως μέχρι στιγμής αποτέλεσμα. Η Τουρκία είναι η μόνη που συνεχίζει να παραμένει πιστός υποστηρικτής της Χαμάς επικρίνοντας το Ισραήλ για τις εκατοντάδες παράπλευρες απώλειες καθώς και τους αμερικανούς συμμάχους του.

Η δράση των εξτρεμιστών ισλαμιστών που συνεργάζονται με την Αλ – Κάιντα σε Ιράκ, Συρία, Αφγανιστάν επιβάλουν μια νέα προσέγγιση που θα βασίζεται σε συνεργασίες με στόχο την ανάσχεση της επέκτασης του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Το Ισλαμικό Χαλιφάτο στο Ιράκ αποτελεί κίνδυνο για όλους τους γείτονες: Τουρκία, Συρία, Βαγδάτη, κουρδικό Βόρειο Ιράκ , Σαουδική Αραβία, Ιορδανία και Ιράν αφού θεωρεί τις κυβερνήσεις τους μη νομιμοποιημένες.

Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να απεμπλακούν από τη Μέση Ανατολή και αναζητούν νέους εταίρους στη διαχείριση των κρίσεων της. Το Ιράν μπορεί να διαδραματίσει ένα τέτοιο ρόλο μόνο εάν επιλέξει την πλευρά της Δύσης. Η Ουάσινγκτον είναι βέβαιο ότι ποτέ δεν θα θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του Ισραήλ και ότι θα απαιτήσει όλες τις ασφαλιστικές δικλείδες που θα επιβεβαιώνουν ότι η Τεχεράνη δεν θα μπορεί να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Η Ουάσινγκτον φαίνεται πλέον να αντιλαμβάνεται ότι μοιράζεται με το Ιράν ένα κοινό εχθρό. Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός έχει αποδείξει ότι δεν έχει σύνορα και ότι ούτε διαχωρίζει χριστιανούς και μουσουλμάνους.
*Αναλυτής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικάνικων Μελετών (RIEAS)

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Finance & Markets Voice , 24/06/2014, σ. 25