H τουρκική στρατηγική και οι προκλήσεις στην κυπριακή AOZ

Οι τουρκικές παραβιάσεις στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (AOZ) με την παρουσία του σεισμογραφικού πλοίου Μπαρμπάρος υποδηλώνουν την ανάγκη της Τουρκίας να δείξει ότι είναι μια ηγεμονική δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο από τη στιγμή που δεν μπορεί να ελέγξει τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Η κυβέρνηση της Άγκυρας αντιλαμβάνεται πως διαμορφώνεται μια νέα ισορροπία δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς μια στρατηγική συνεργασία Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας απειλεί τα εθνικά της συμφέροντα σε περιφερειακό επίπεδο. Η τουρκική εξωτερική πολιτική απέτυχε στη Μέση Ανατολή από τη στιγμή που επένδυσε στις σουνίτικες ισλαμικές καταπιεσμένες μάζες που αναδείχθηκαν από την «Αραβική Άνοιξη» για να προωθήσει το τουρκικό ισλαμικό μοντέλο διακυβέρνησης.

Το δόγμα του πρωθυπουργού και πρώην υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου των «μηδενικών προβλημάτων» μετατράπηκε σε δόγμα «μηδενικών γειτόνων». Τάχθηκε στο πλευρό των σουνιτών ισλαμιστών εξτρεμιστών μαχητών προσφέροντας τους οικονομική και υλική υποστήριξη και επενδύοντας στην πτώση του προέδρου της Συρίας Μπασάρ Άσαντ. Η Τουρκία που ανήκει στο σουνίτικο άξονα είναι πλέον αντιμέτωπη με περίπλοκες ισορροπίες καθώς προσπαθεί ταυτόχρονα: να καταπολεμήσει την ισλαμική εξτρεμιστική οργάνωση Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS), να επιτύχει την πτώση του καθεστώτος της Δαμασκού και να αποτρέψει τις κουρδικές τάσεις για ανεξαρτησία. Η κυβέρνηση της Άγκυρας ανησυχεί από το βαθμό της αυτονομίας που έχουν αποκτήσει οι Κούρδοι της Συρίας καθώς μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για τη δημιουργία του «Μεγάλου Κουρδιστάν» που θα ενδυναμώσει τις τάσεις ανεξαρτησίας των Κούρδων των τουρκικών νοτιανατολικών επαρχιών.

Ενοποίηση Θαλάσσιων Ζωνών

Η ανατολική Μεσόγειο αποτελεί άμεση προτεραιότητα για την κυβέρνηση της Άγκυρας και σε καμία περίπτωση δεν θέλει από πρωταγωνιστής να μετατραπεί σε κομπάρσο. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν στην ισραηλινή και κυπριακή ΑΟΖ, σε Αφροδίτη και στο Λεβιάθαν αντίστοιχα, μπορούν υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις να περιορίσουν την εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το ρωσικό φυσικό αέριο και να μεταφερθούν μέσω Ελλάδας στην ευρωπαϊκή αγορά. Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ έχουν υπογράψει διμερείς και τριμερείς συνθήκες με τις οποίες επιδιώκουν την ενοποίηση των θαλάσσιων περιοχών τους.

Συγκεκριμένα:

• 2010 – Συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών -υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)

• 2014 – Συμφωνία Κύπρου και Ισραήλ για την ανταλλαγή και προστασία εμπιστευτικών πληροφοριών σχετικά με τους υδρογονάνθρακες, έχουν ανακαλυφθεί στο οικόπεδο 12 της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και στο εφαπτόμενο σε αυτό οικόπεδο Ishai της ισραηλινής ΑΟΖ.

• 2014 – Διμερής διακρατική συμφωνία μεταξύ Κύπρου – Ελλάδας για την έρευνα και διάσωση και την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα. Ενοποιείται, ουσιαστικά, ο θαλάσσιος χώρος μεταξύ Κύπρου – Ελλάδας.

Επιπλέον έχει προγραμματιστεί στις 8 Νοεμβρίου τριμερής Σύνοδος Κορυφής Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου με ατζέντα θέματα ενέργειας και εφαρμογής του δικαίου της θάλασσας. Μια συμμαχία που θα συμπεριλάβει και την Αίγυπτο του προέδρου Αμπντέλ Αλ Σίσι, γνωστού ως στρατηγού Σίσι, γίνεται ακόμα πιο απειλητική για την Άγκυρα, που είχε ταχθεί υπέρ του εκπτώτου αιγύπτιου ισλαμιστή προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι.

Η στήριξη της Τουρκίας προς τους ισλαμιστές εξτρεμιστές αποτελεί κοινή απειλή και ανησυχεί σε μεγάλο βαθμό Τελ- Αβίβ και το Κάιρο. Η κυβέρνηση του προέδρου Αλ Σίσι θέλει να ελέγχει την κατάσταση ώστε να μην αμφισβητηθεί από το ισλαμικό κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, σύμμαχο της Άγκυρας. Οι σχέσεις Τουρκίας και Ισραήλ από την άλλη πλευρά έχουν υποστεί σημαντικό ρήγμα (υπόθεση Μαβί Μαρμαρά), υπάρχει δυσπιστία μεταξύ τους και είναι πολύ δύσκολο να επανέλθουν στα προηγούμενα επίπεδα. Η Τουρκία είναι σύμμαχος της παλαιστινιακής Χαμάς που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας και σφοδρός επικριτής της ισραηλινής πολιτικής προς τα παλαιστινιακά εδάφη. Η ισλαμική κυβέρνηση της Άγκυρας δεν πείθει το Ισραήλ το οποίο σύμφωνα με αναλυτές βλέπει την Ελλάδα ως το μοναδικό «στρατηγικό πνεύμονα» που το συνδέει με το διεθνές περιβάλλον και αποκτάει ένα θαλάσσιο στρατηγικό βάθος (συμπεριλαμβανομένου των ενεργειακών υποθαλάσσιων κοιτασμάτων του Ισραήλ και της Κύπρου).

O στόχος της Άγκυρας

Η Τουρκία αντιλαμβανόμενη ότι δεν μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή επικεντρώνεται στο να έχει ρόλο στη διαχείριση των θαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο για περιορίσει την ενεργειακή της εξάρτηση από Ρωσία και Ιράν και να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες της για να καταστεί ενεργειακός κόμβος Δύσης και Ανατολής. Η Τουρκία θέλει να διοχετευτεί το κυπριακό αέριο στην Ευρώπη μέσω αγωγών που θα διέρχονται από το έδαφος της. Η κυβέρνηση της Άγκυρας επιδιώκει να κατασκευαστεί ένας αγωγός Ισραήλ – Τουρκίας και ένας αγωγός Ισραήλ-Αιγύπτου και διώρυγας Σουέζ για να διοχετεύσει το φυσικό αέριο του Ισραήλ αλλά και της κυπριακής ΑΟΖ προς την Τουρκία στον Βορρά και προς το Σουέζ στο νότο για τις αγορές της Ασίας.

Η Άγκυρα εφαρμόζει μια επιθετική και επεκτατική πολιτική με στόχο τον έλεγχο των ενεργειακών αποθεμάτων της κυπριακής ΑΟΖ. Η Τουρκία παραμένει προβλέψιμη καθώς οι παραβιάσεις της κυπριακής αλλά και της ελληνικής εδαφικής επικράτειας αποτελούν πάγια τακτική της. Θα χρησιμοποιήσει τη δικαιολογία ότι και οι τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα διαχείρισης για να εισχωρήσει πολιτικό-στρατιωτικά στην κυπριακή ΑΟΖ. Παράλληλα η αποστολή του σεισμογραφικού πλοίου Μπαρμπαρος θεωρείται και μια κίνηση άσκησης πίεσης στην κυβέρνηση της Λευκωσίας για να αποδεχτεί μια διζωνική δικοινοτική λύση για τη μεγαλόνησο.

Το τι θα γίνει και αν οι Τούρκοι θα μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους εξαρτάται από τη στάση των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Η Ουάσινγκτον γνωρίζει ότι η Άγκυρα υπό άλλες προϋποθέσεις θα μπορούσε να διαδραματίσει ρόλο στην καταπολέμηση των ισλαμιστών εξτρεμιστών, αλλά από τη στιγμή που τους υποστηρίζει έχει χάσει πλέον της αξιοπιστία της. Το Ισραήλ από την πλευρά του έστειλε ένα σαφές μήνυμα στην Άγκυρα με τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων με την Κύπρο.